مرجع مسجد النبی کوهسنگی مشهد

ده محل پرستش در اسلام و دیگر ادیان الهی
بشر بر شالوده فطرت خویش، توحید و یگانگی آفریدگار رادرك می‌كند و ذات پاك حق را از تعلق به زمان و مكان خاص، تمیز می داند. با این حالا، بیان کننده یك میل فطری دیگر نیز او را وادار می‌كند تا در مكانی كه انتساب بیشتری باایمان دارد به عبادت وی بپردازد. بیان کننده جایگاهی كه منسوب به خداست، عالی میتواند آدم را از امواج گرفتاری‌ها و اضطراب‌ها بدور و به حاشیه دریا ادب نزدیك كند.
از همین رو، تاریخ محل عبادت و پرستشگاه، به مسجد النبی کوهسنگی مشهد اندازه قدمت انسان عمر دارااست. باستان شناسان از معبدهایی خبر می دهند كه از آغاز پیدایش آدم وجود داشته‌اند. قرآن مجید نیز اسم مشهور ادیان الهی را با اسم پرستشگاه‌های آن ها همپا كرده میباشد.[73]
رهروان ادیان پیشین وظیفه داشتند كه نماز را تنها در پرستشگاه‌های خویش به جا آورند و نمازگزاردن در سوا محل عبادت، صرفا از روی ناچاری برای آنان جایز بوده می‌باشد.
در اسلام با آنكه بر نمازگزاردن در مسجد تأكید فراوان گردیده

آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد

، البته نماز در سوا مسجد نیز درست است.
این حكم الهی خلال آنكه كار را برای امت رسول آسوده كرده هست، نكته‌ای لطیف نیز در خویش نهفته دارد كه عالمان الهی آن را اینگونه ذکر كرده‌اند:در حقیقیت، با آنكه همه زمین با پروردگار نسبت یكسانی داراست، البته خدا به لطف خود با مسجد، معامله منزل را می‌كند یعنی آنها‌را محل دیدار و مجلس انس و زیارت قرار داده هست. این به این معناست كه انتخاب مجلس دیدار و حضور را به اختیار ما واگذار فرموده و این از گران قدر ترین بزرگواری‌هاست.[74]
با آنكه کلیه گستره خاك برای امت فرستاده همانند، مسجد می باشد، البته مسجد در معنای اصطلاحی آن، رده و محفلی ویژه برای عبادت خالصانه به شمار می‌رود. از همین رو، جنبه‌های عبادی مسجد، از سایر جنبه‌‌های آن پر رنگ‌ خیس و پرفروغ خیس می‌کند.

رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد

قرآن و جنبه‌های عبادی مسجد
در قرآن، هر جا کلام از مسجد به دربین آمده، جنبه‌های عبادی آن تحت عنوان نقش نخستین و بنیادین این مقام مقدس، مورد تأكید قرار گرفته میباشد. خدا گرانقدر می‌فرماید:و مساجد ویژه خداست. پس هیچ كس را باایمان مخوانید. (جن: 18)
و در آیه دیگر می فرماید:پروردگارم بر دادگری امر داده می باشد و اینكه در هر مسجدی روی خویش را بی واسطه (به سوی قبله) كنید و در حالی كه آیین خدا را برای وی خالص گردانیده‌اید اورا بخوانید. همان گونه كه شما‌را پدید آورد و به سوی وی گشوده می‌گردید. (اعراف: 29)
این آیه به روشنی می‌فهماند كه مسجد، كانون پرستش خالصانه میباشد. پروردگار تعالی در جایی دیگر، مسجد را جایگاهی معرفی می‌كند كه در آن اسم آفریدگار فراوان برده می گردد.
و مساجد یذكر فیها نام الله كثیرا؛ و مساجدی كه اسم آفریدگار در آن ها بسیار برده می‌گردد.(اعراف: 29)

شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد

با دقت به آیه‌های 36 و 37 سوره نور و روشنایی نیز مسجد، مقر تجمع مردانی می باشد كه صبح و شام در آن جا به تسبیح و عبادت مشغولند و هیچ بیزنس و معامله‌ای آنها را از خاطر آفریدگار گشوده نمی‌دارااست.
پس مسجد آغاز، كانون عبادت و نماز و رمز و نیاز مؤمنان با خداست. از همین‌رو، قرآن كریم كسانی كه عموم را از خیال و خاطر كردن خدا در مسجد گشوده می‌دارند، از ستم پیشه ترین انسانها به شمار می‌آورد.[75]

جنبه‌های عبادی مسجد در گفتار معصومان (علیهم السلام)
پیشوایان معصوم نیز به تبعیت از قرآن، بر جنبه‌های عبادی مسجد بسیار تأكید كرده‌اند. نیم نگاهی به آداب و احكام مسجد، این نكته را پر‌نور می‌كند.[76] بیشتر این احكام علامت می دهد كه اسلام پیرو آن میباشد كه مسجد جایگاهی مطلوب برای خاطر كردن خدا باشد و مؤمنان بتوانند در آن جا با حضور قلب، آفریدگار را پرستش كنند. به‌این منظور، در احكام اسلامی، انجام دادن هر كاری كه ممكن میباشد مسجد را از ایفای اینگونه نقشی گشوده دارد، نا مطلوب شمرده گردیده است.
آرایش کردن مسجد با طلا، نگارگری كردن مسجد، خریدوفروش، قضاوت كردن و اجرای حدود در مسجد، ورود دیوانگان و خردسال ها به مسجد، هم اینگونه انجام كارهایی زیرا بلند كردن صدا و ذکر سخنان بیهوده و اعلام اشیای گم گردیده و كارهایی از این دست در مسجد، هر كدام قادر است آدم را از توجه به نماز و عبادت گشوده دارد.
تاكید بر حضور در مسجد، با حالت عصمت و پاكیزگی، ترغیب نمازگزارن نسبت به آرایش کردن خویش و به کار گیری از رایحه و بوی خوش و زدودن بوی بد از دهن و تن به هنگام حضور در مسجد نیز به همین منجر است. گاه چشم می گردد كه بوی نا مطلوب تن كسی در مسجد، محیط را برای عده ای از نمازگزاران غیر قابل تحمل می‌كند و آن‌ها را از عبادت گشوده می‌دارد. سخن اعلام کردن درباره امو ر مادی نیز با محیطی كه برای عبادت و خاطر آفریدگار سازه گردیده، تناسبی ندارد و زمینه را برای تشویق فکر‌های نمازگزاران آماده می‌كند. بر این مبنا، ایفا دادن دو مجموعه از كارها در مسجد جایز وجود ندارد: تیم اول اموری است كه اجرا آن در مسجد، با شأن و مقام منزل آفریدگار سازش ندارد. مجموعه دوم كارهایی میباشد كه به جنبه عبادی مسجد جراحت می رساند. بر این گزینه بسیار تأكید كرده‌اند و دراین مورد اینگونه گفته‌اند:در صورتیکه مسجد را برای مدیحه خوانی خیمه بزنند و فرش كنند سیاهی بكوبند و اسباب دمنوش در آن ببرند، در صورتی‌که كه این كارها به مسجد زیان نرساند و بازدارنده نماز خواندن نشود، اشكال ندارد[77]
کارها فرهنگی و آموزشی در مسجد، شغل‌های اجتماعی ـ سیاسی و بخشی از کارها نظامی كه اعمال آن در مسجد رواست، با آنكه هر یك فضیلت ویژه‌ای دارااست، ولی نباید به جنبه‌ عبادی مسجد و پرستشگاه بودن آن خدشه وارد كند و نمازگزاران را از نماز خواندن در مسجد گشوده دارااست.
جذاب هست بدانیم فقهایی همانند امام خمینی (قدس سره) كه همواره بر جنبه‌های اجتماعی ـ سیاسی و انقلابی مسجد تاكید می‌كنند، ایفا هر عملی را كه بازدارنده عبادت مؤمنان درمسجد باشد، جایز نمی‌دانند. در فتواهای گوناگونی از امام خمینی بر لزوم دوری از عملیات ورزشی و حتی فراگیری نظامی در مسجد، با تمامی اهمیتی كه داراست، تاكید گردیده است.[78]

2ـ پژوهش اثر ها تربیتی مسجد
یكی دیگر از آثار شخصی مسجد، اثرها تربیتی آن میباشد. مسجد خلال آثار عبادی با گستره عمل‌ها و مفاهیم گوشه‌ای، در کارها تربیتی نیز نقش مهمی جاری ساختن می‌كند. اثرها تربیتی مسجد را در سه قسمت بازرسی می‌كنیم:

تربیت دینی
تربیت در لغت به معنای رویش و پاكیزه كردن میباشد. در اصطلاح، تربیت عبارت می باشد از تبدیل كردن قوه‌ها به فعلیت و استخراج نیروها و استعدادهای درونی انسان كه سببب شكوفایی و پرورده ساختن میباشد.[79]
تربیت شرعی، تربیت بر پایه ی آموزه‌های فقهی میباشد كه به آئین‌ داری نقطه نهایی می‌پذیرد و شكوفایی فقاهتی را در بردارد.
غرض از تربیت فقاهتی، ایجاد کرد، تقویت و رشد روح زهدوتقوا و هدایت پذیری می باشد؛ چون نجات، در گرو ایمان و تقوای دائمی و وصال به جایگاه رضا میباشد..[80]
در دنیایی كه هدف و فلسفه معاش، گم گردیده و تایید حیات پوچ و بیهوده، بستر ساز پی آمدهای نامطلوبی است كه به طور‌های متعدد در قضیه‌های شخصی و اجتماعی بروز می‌‌كند، صرفا دین و تربیت فقاهتی می باشد كه برهان هدایت آدم در مسیر معاش میگردد.
در‌این در میان مسجد با احیای تربیت فقهی، آدم را به خویشتن گشوده می‌گرداند و با زدودن غبارهای خویش فراموشی از فطرت، بشر را به سوی هویت دینی راهنمایی می‌كند. مسجد از شیوه های متفاوت بر تربیت دینی تاثیر می گذارد.

ایجاد کرد آشنایی
تربیت، بدون ساخت آشنایی و دانایی امكان پذیر وجود ندارد. براین اساس، تربیت شرعی به آگهی و ا نتقال مفاهیم نیاز داراست تا در سایه آن وظیفه‌های شرعی شكل یابد. برگزاری گردهمایی‌های سخنرانی شرعی در مسجدها، مناسبت‌های گوناگون و ذکر احكام، سعی ارزشمندی در‌این مسیر می‌باشد. درین سخنرانی‌ها آشنایی و دور اندیشی فقهی اشخاص افزایش مییابد و با تبیین جامعیت فقهی و قیمت‌های اسلامی، یكی از اساسی‌ ترین جنبه‌های تربیت شرعی شكل می‌گیرد و در غایت، بها‌ها و آرمان‌های شرعی تقویت می‌گردد.

تربیت عملی
تربیت تنها به ساخت و جابجایی آگاهی‌ها مربوط وجود ندارد، بلكه تربیت عملی نیز بسیار مؤثر است. برگزاری نماز جماعت، گرد‌همایی‌های دعا و نیایش، اعتكاف و مراسم‌های دینی در مناسبت‌های مذهبی از این قبیل است.

تربیت الگویی
تربیت الگویی، یكی از شایسته ترین طریق‌های تربیت می باشد. مسجد در این زمینه نیز مؤثر هست. امام جماعت و اشخاص نمازگزار در مسجد، مسلمانها برتری میباشند كه بیشتر از سایر افراد به احكام فقهی پای بندند. این اشخاص كه تربیت گردیده مسجد می‌باشند، الگوهای تربیت دینی به شمار می روند و در هدایت و گرایش دیگران به باورها و جاری ساختن فقهی مؤثرند.
مسجد با ارتقا آشنایی و آگاهی، تبیین، نگهداری و بسط قیمت‌ها و آرمان‌های اسلامی، تربیت عملی فقاهتی و تربیت الگویی، نظام تربیتی دارای انسجام و قوام یافته‌ای را ایجاد کرد می‌كند كه بر شاخصه‌های نام و نشان فقهی تأثیر میگذارد و آنها را تقویت می‌كند.[81] بدین ترتیب مسجد، باعث تقویت تشخیص شرعی و تداوم دین‌داری میشود.
تربیت اخلاقی، تربیت فقهی، تربیت عقیدتی، تربیت سیاسی از بعد ها تربیت شرعی میباشد كه مسجد بر آن‌ها مؤثر میباشد.[82]

خضوع و خشوع
در نظام تربیتی اسلام، فروتنی یكی از مهم‌ترین خصوصیت اخلاقی میباشد كه در سایه غلبه بر هوای نفس و تكبر، ایجاد می گردد. مسجد نیز تحت عنوان پایگاهی مذهبی كه در تربیت فقهی مؤثر می باشد، این جنبه شخصیتی ارزنده را در انسان تقویت می‌كند. مسجد با شیوه‌های مختلف منجر تقویت خشوع می‌‌گردد؛ چون مسجد فقط به دسته ویژه‌ای از مسمانان با سطح سواد و گنج و مقام اجتماعی بالا وابستگی ندارد، بلكه تمامی قشرهای جامعه اسلامی می توانند برای اجرای مراسم شرعی خویش، در منزل خداوند حاضر شوند. حضور تمامی طبقه‌‌های اجتماعی در مسجد و رابطه آن ها با یكدیگر به ایجاد کرد و روحیه خضوع و خشوع در انسان كمك می‌كند. در مسجد ثروتمندان با فقیران، عالمان با بیسوادان و جوان ها با پیرها در ارتباطند.
بی شك، كسی كه در جریان روابط اجتماعی با اشخاص گوناگون رابطه داشته باشد و از جلسه و برخاست با قشرهای میانگین و ضعیف هجران نمی‌كند، معمولا از رفتارهای متكبر دور می ماند.[83]
از سوی دیگر از دید قوانین فقهی در مسجد، تمامی اشخاص در یك سطح هستند و كسی حق ندارد نسبت به دیگر افراد تكبر ورزد. آداب و ضوابط مسجد برای همه یكسان میباشد و كسی امتیازی بر سایرافراد ندارد و تمامی باید آداب مسجد را رعایت كنند. در نماز جماعت کلیه به یك شكل و در یك پوسته كلی نماز می گذارند و كسی نمی‌تواند با تكبر وغرور خویش را از دیگران بلندتر بداند و خارج از این چارچوب رفتار كند. افزون بر اینكه نماز در مسجد سبب افزایش زهد و تقوا می گردد و زهدو تقوا نیز در ساخت خشوع نقش مهمی دارااست.
براین اساس، با دقت به جنبه‌های آموزشی و عبادی مسجد، می بایست اعلام کرد مسجد تحت عنوان مهمترین مقر شرعی با تولید و بسط مفاهیم و تعالیم فقهی در ساخت و ساز فروتنی نقش مؤثری دارد.

یافتن دوست بهتر
یكی از مهم ترین دست اندرکاران مؤثر در شكل گیری شخصیت بشر، دوست هست. این آیتم در دین اسلام اهمیت بخش اعظمی دارد. هم اینگونه اسلام خصوصیت دوست خوب را نیز ذکر می‌كند.
مسجد پایگاهی دینی و فرهنگی می‌باشد كه نمازگزاران مؤمنی در آن رفت و آمد می‌كنند[84] و دوستی با این اشخاص، در نگرش بشر مؤثر میباشد. با ساخت‌و‌ساز لینک و شناخت فی مابین مؤمنان، نخبگان و صالحان جامعه، بستری مطلوب برای پرورش و تربیت روحی آدم آماده می‌‌آید.
كسی كه با خو بان رابطه دارااست، حتی در شرایطی که به آن جايگاه از تكامل نرسد كه به منجر خدا ترسی، مرتكب گناه نشود، به سبب ساز حجب و حیا و شرم ساری از برادارن دینی خویش، روش انحراف را در پیش نمی‌گیرد.

3ـ برررسی آثار آموزشی مسجد
از شروع اسلام، مسجد تحت عنوان یك مقر آموزشی، كاربردهای گوناگونی داشته می باشد. سال‌های شروع بعثت، با وجود جو اختناق و شرایط رنج كه بر مكه حاكم بود، نبی (صلی الله علیه و آله) در دورانی، یاران خود را در مسجد الحرام گرد میاورد. برای آنها قرآن می خواند و واجبات و محرمات الهی را به آنان فراگیری میبخشید. اینگونه جلسه‌هایی در مسجد، گاه به مناظره و اذعان کرد و گوهای طولانی علمی با سران قریش می‌انجامید.[85]
بعداز هجرت پیامبر به مدینه و ساختن مسجد النبی، فصل نوینی در کار‌های آموزشی مسجد استارت شد. نبی (صلی الله علیه و آله) بیشتر بعداز نماز صبح و عشا به سخنرانی و اظهار‌کرد و گوهای علمی می‌پرداخت.[86] این گردهمایی‌ها با حضور مردان و زنان مسلمان برپا میشد[87] كه این از آشكارترین جلوه‌های آموزشی مسجد در مدینه بود. تفسیر قرآن و حرف گفتن پیرامون معانی آن، نصیب در خور توجهی از سخنرانی‌های نبی (صلی الله علیه و آله) را تشكیل می‌اعطا کرد.[88] خلال گرد‌همایی‌های سخنرانی نبی، كلاس‌های آموزشی گوناگونی نیز در مسجد تشكیل می شد.[89]
با این توضیحات، عنایت جنبه‌های فراگیری مسجد معلوم می گردد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) میفرمایند:هر سیرتکامل توقفی در مسجد کنسل و بیهوده می باشد، مگر برای سه مجموعه:\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\" كسی كه بعداز نماز به خواندن قرآن میپردازد، آنكه درگیر ذكر و خاطر خداست و كسی كه به مباحثات علمی اشتغال داشته باشد.[90]
از نظر داستان، تشكیل گردهمایی‌های علمی در مسجد، نسبت به جلسه‌های دعا، منزلت والاتری داراست[91] و مشوق آن، اجر عمره كامل یا این که حج كامل[92] و جهاد در راه و روش پروردگار است[93] كه عفو وبخشش پروردگار آن‌ها را فرا می‌گیرد.[94] درین در بین، طرح مباحث فقاهتی در مسجد، فضیلت بیشتری دارد.[95]
پس از نبی (صلی الله علیه و آله)، ائمه (علیهم السلام) نیز برای حفظ جنبه‌های آموزشی مسجد، عملکرد‌های ارزنده‌ای ایفا دادند.[96]
مسجد، ابزارها و موقعیتی را در چنگ داراست كه به كمك آن میتواند به فراگیری و افزایش آشنایی فقاهتی نمازگزاران بپردازد. مسجد مكانی میباشد كه مسلمان‌ها برای برپایی فرائض الهی و مجالس مذهبی در آن حاضر میگردند و این زمان قابل قبولی است تا معارف و احكام آیین نشر پیدا كند. البته نقش امام جماعت در‌این بین بسیار اساسی هست.
بدون در نظر گرفتن تاریخ بنای مسجدها، محققان و مورخان پذیرفته‌آند كه بیشتراز پیدایش مکتب، مسجد یگانه مركز اصلی آموزشی ـ فرهنگی در دانا اسلام بوده می باشد. هر یک‌سری برخی از پژوهشگران از رده‌های آموزشی دیگری همانند مكتب‌های خانگی و دارالقرّا نیز خاطر كرده‌اند،[97] ولی عمل‌های آموزشی در‌این مراكز چنان محصور بوده میباشد كه ما امروزه داده ها قابل توجهی درباره کیفیت یادگرفتن در‌این مكان‌ها در اختیار نداریم. موقتا آنكه اسم مسجدهای اصلی اسلامی كه منزلت فعالیت‌های آموزشی بوده، در تاریخ ماندگار گردیده است. حتی اسم مدرسان این مسجدها، هم پا با داده ها شایان توجه دیگری درباره مطالبی كه در مسجد درس دادن می‌گردیده، در اختیار ماست.[98] پس از پیدایش مکتب نیز تا سال‌ها، مکتب در دامن مسجد سازه می شد. از همین رو، در بیشتر كتاب‌هایی كه درباره مسجد به کتابت در می‌آمد، از مکتب بسیار سخن گفته میشد كه این به منجر رابطه بسیار نزدیك مسجد و مکتب هست.[99]

ده محل پرستش در اسلام و دیگر ادیان الهی
بشر بر شالوده فطرت خویش، توحید و یگانگی آفریدگار رادرك می‌كند و ذات پاك حق را از تعلق به زمان و مكان خاص، تمیز می داند. با این حالا، بیان کننده یك میل فطری دیگر نیز او را وادار می‌كند تا در مكانی كه انتساب بیشتری باایمان دارد به عبادت وی بپردازد. بیان کننده جایگاهی كه منسوب به خداست، عالی میتواند آدم را از امواج گرفتاری‌ها و اضطراب‌ها بدور و به حاشیه دریا ادب نزدیك كند.
از همین رو، تاریخ محل عبادت و پرستشگاه، به مسجد النبی کوهسنگی مشهد اندازه قدمت انسان عمر دارااست. باستان شناسان از معبدهایی خبر می دهند كه از آغاز پیدایش آدم وجود داشته‌اند. قرآن مجید نیز اسم مشهور ادیان الهی را با اسم پرستشگاه‌های آن ها همپا كرده میباشد.[73]
رهروان ادیان پیشین وظیفه داشتند كه نماز را تنها در پرستشگاه‌های خویش به جا آورند و نمازگزاردن در سوا محل عبادت، صرفا از روی ناچاری برای آنان جایز بوده می‌باشد.
در اسلام با آنكه بر نمازگزاردن در مسجد تأكید فراوان گردیده

آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد

، البته نماز در سوا مسجد نیز درست است.
این حكم الهی خلال آنكه كار را برای امت رسول آسوده كرده هست، نكته‌ای لطیف نیز در خویش نهفته دارد كه عالمان الهی آن را اینگونه ذکر كرده‌اند:در حقیقیت، با آنكه همه زمین با پروردگار نسبت یكسانی داراست، البته خدا به لطف خود با مسجد، معامله منزل را می‌كند یعنی آنها‌را محل دیدار و مجلس انس و زیارت قرار داده هست. این به این معناست كه انتخاب مجلس دیدار و حضور را به اختیار ما واگذار فرموده و این از گران قدر ترین بزرگواری‌هاست.[74]
با آنكه کلیه گستره خاك برای امت فرستاده همانند، مسجد می باشد، البته مسجد در معنای اصطلاحی آن، رده و محفلی ویژه برای عبادت خالصانه به شمار می‌رود. از همین رو، جنبه‌های عبادی مسجد، از سایر جنبه‌‌های آن پر رنگ‌ خیس و پرفروغ خیس می‌کند.

رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد

قرآن و جنبه‌های عبادی مسجد
در قرآن، هر جا کلام از مسجد به دربین آمده، جنبه‌های عبادی آن تحت عنوان نقش نخستین و بنیادین این مقام مقدس، مورد تأكید قرار گرفته میباشد. خدا گرانقدر می‌فرماید:و مساجد ویژه خداست. پس هیچ كس را باایمان مخوانید. (جن: 18)
و در آیه دیگر می فرماید:پروردگارم بر دادگری امر داده می باشد و اینكه در هر مسجدی روی خویش را بی واسطه (به سوی قبله) كنید و در حالی كه آیین خدا را برای وی خالص گردانیده‌اید اورا بخوانید. همان گونه كه شما‌را پدید آورد و به سوی وی گشوده می‌گردید. (اعراف: 29)
این آیه به روشنی می‌فهماند كه مسجد، كانون پرستش خالصانه میباشد. پروردگار تعالی در جایی دیگر، مسجد را جایگاهی معرفی می‌كند كه در آن اسم آفریدگار فراوان برده می گردد.
و مساجد یذكر فیها نام الله كثیرا؛ و مساجدی كه اسم آفریدگار در آن ها بسیار برده می‌گردد.(اعراف: 29)

شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد

با دقت به آیه‌های 36 و 37 سوره نور و روشنایی نیز مسجد، مقر تجمع مردانی می باشد كه صبح و شام در آن جا به تسبیح و عبادت مشغولند و هیچ بیزنس و معامله‌ای آنها را از خاطر آفریدگار گشوده نمی‌دارااست.
پس مسجد آغاز، كانون عبادت و نماز و رمز و نیاز مؤمنان با خداست. از همین‌رو، قرآن كریم كسانی كه عموم را از خیال و خاطر كردن خدا در مسجد گشوده می‌دارند، از ستم پیشه ترین انسانها به شمار می‌آورد.[75]

جنبه‌های عبادی مسجد در گفتار معصومان (علیهم السلام)
پیشوایان معصوم نیز به تبعیت از قرآن، بر جنبه‌های عبادی مسجد بسیار تأكید كرده‌اند. نیم نگاهی به آداب و احكام مسجد، این نكته را پر‌نور می‌كند.[76] بیشتر این احكام علامت می دهد كه اسلام پیرو آن میباشد كه مسجد جایگاهی مطلوب برای خاطر كردن خدا باشد و مؤمنان بتوانند در آن جا با حضور قلب، آفریدگار را پرستش كنند. به‌این منظور، در احكام اسلامی، انجام دادن هر كاری كه ممكن میباشد مسجد را از ایفای اینگونه نقشی گشوده دارد، نا مطلوب شمرده گردیده است.
آرایش کردن مسجد با طلا، نگارگری كردن مسجد، خریدوفروش، قضاوت كردن و اجرای حدود در مسجد، ورود دیوانگان و خردسال ها به مسجد، هم اینگونه انجام كارهایی زیرا بلند كردن صدا و ذکر سخنان بیهوده و اعلام اشیای گم گردیده و كارهایی از این دست در مسجد، هر كدام قادر است آدم را از توجه به نماز و عبادت گشوده دارد.
تاكید بر حضور در مسجد، با حالت عصمت و پاكیزگی، ترغیب نمازگزارن نسبت به آرایش کردن خویش و به کار گیری از رایحه و بوی خوش و زدودن بوی بد از دهن و تن به هنگام حضور در مسجد نیز به همین منجر است. گاه چشم می گردد كه بوی نا مطلوب تن كسی در مسجد، محیط را برای عده ای از نمازگزاران غیر قابل تحمل می‌كند و آن‌ها را از عبادت گشوده می‌دارد. سخن اعلام کردن درباره امو ر مادی نیز با محیطی كه برای عبادت و خاطر آفریدگار سازه گردیده، تناسبی ندارد و زمینه را برای تشویق فکر‌های نمازگزاران آماده می‌كند. بر این مبنا، ایفا دادن دو مجموعه از كارها در مسجد جایز وجود ندارد: تیم اول اموری است كه اجرا آن در مسجد، با شأن و مقام منزل آفریدگار سازش ندارد. مجموعه دوم كارهایی میباشد كه به جنبه عبادی مسجد جراحت می رساند. بر این گزینه بسیار تأكید كرده‌اند و دراین مورد اینگونه گفته‌اند:در صورتیکه مسجد را برای مدیحه خوانی خیمه بزنند و فرش كنند سیاهی بكوبند و اسباب دمنوش در آن ببرند، در صورتی‌که كه این كارها به مسجد زیان نرساند و بازدارنده نماز خواندن نشود، اشكال ندارد[77]
کارها فرهنگی و آموزشی در مسجد، شغل‌های اجتماعی ـ سیاسی و بخشی از کارها نظامی كه اعمال آن در مسجد رواست، با آنكه هر یك فضیلت ویژه‌ای دارااست، ولی نباید به جنبه‌ عبادی مسجد و پرستشگاه بودن آن خدشه وارد كند و نمازگزاران را از نماز خواندن در مسجد گشوده دارااست.
جذاب هست بدانیم فقهایی همانند امام خمینی (قدس سره) كه همواره بر جنبه‌های اجتماعی ـ سیاسی و انقلابی مسجد تاكید می‌كنند، ایفا هر عملی را كه بازدارنده عبادت مؤمنان درمسجد باشد، جایز نمی‌دانند. در فتواهای گوناگونی از امام خمینی بر لزوم دوری از عملیات ورزشی و حتی فراگیری نظامی در مسجد، با تمامی اهمیتی كه داراست، تاكید گردیده است.[78]

2ـ پژوهش اثر ها تربیتی مسجد
یكی دیگر از آثار شخصی مسجد، اثرها تربیتی آن میباشد. مسجد خلال آثار عبادی با گستره عمل‌ها و مفاهیم گوشه‌ای، در کارها تربیتی نیز نقش مهمی جاری ساختن می‌كند. اثرها تربیتی مسجد را در سه قسمت بازرسی می‌كنیم:

تربیت دینی
تربیت در لغت به معنای رویش و پاكیزه كردن میباشد. در اصطلاح، تربیت عبارت می باشد از تبدیل كردن قوه‌ها به فعلیت و استخراج نیروها و استعدادهای درونی انسان كه سببب شكوفایی و پرورده ساختن میباشد.[79]
تربیت شرعی، تربیت بر پایه ی آموزه‌های فقهی میباشد كه به آئین‌ داری نقطه نهایی می‌پذیرد و شكوفایی فقاهتی را در بردارد.
غرض از تربیت فقاهتی، ایجاد کرد، تقویت و رشد روح زهدوتقوا و هدایت پذیری می باشد؛ چون نجات، در گرو ایمان و تقوای دائمی و وصال به جایگاه رضا میباشد..[80]
در دنیایی كه هدف و فلسفه معاش، گم گردیده و تایید حیات پوچ و بیهوده، بستر ساز پی آمدهای نامطلوبی است كه به طور‌های متعدد در قضیه‌های شخصی و اجتماعی بروز می‌‌كند، صرفا دین و تربیت فقاهتی می باشد كه برهان هدایت آدم در مسیر معاش میگردد.
در‌این در میان مسجد با احیای تربیت فقهی، آدم را به خویشتن گشوده می‌گرداند و با زدودن غبارهای خویش فراموشی از فطرت، بشر را به سوی هویت دینی راهنمایی می‌كند. مسجد از شیوه های متفاوت بر تربیت دینی تاثیر می گذارد.

ایجاد کرد آشنایی
تربیت، بدون ساخت آشنایی و دانایی امكان پذیر وجود ندارد. براین اساس، تربیت شرعی به آگهی و ا نتقال مفاهیم نیاز داراست تا در سایه آن وظیفه‌های شرعی شكل یابد. برگزاری گردهمایی‌های سخنرانی شرعی در مسجدها، مناسبت‌های گوناگون و ذکر احكام، سعی ارزشمندی در‌این مسیر می‌باشد. درین سخنرانی‌ها آشنایی و دور اندیشی فقهی اشخاص افزایش مییابد و با تبیین جامعیت فقهی و قیمت‌های اسلامی، یكی از اساسی‌ ترین جنبه‌های تربیت شرعی شكل می‌گیرد و در غایت، بها‌ها و آرمان‌های شرعی تقویت می‌گردد.

تربیت عملی
تربیت تنها به ساخت و جابجایی آگاهی‌ها مربوط وجود ندارد، بلكه تربیت عملی نیز بسیار مؤثر است. برگزاری نماز جماعت، گرد‌همایی‌های دعا و نیایش، اعتكاف و مراسم‌های دینی در مناسبت‌های مذهبی از این قبیل است.

تربیت الگویی
تربیت الگویی، یكی از شایسته ترین طریق‌های تربیت می باشد. مسجد در این زمینه نیز مؤثر هست. امام جماعت و اشخاص نمازگزار در مسجد، مسلمانها برتری میباشند كه بیشتر از سایر افراد به احكام فقهی پای بندند. این اشخاص كه تربیت گردیده مسجد می‌باشند، الگوهای تربیت دینی به شمار می روند و در هدایت و گرایش دیگران به باورها و جاری ساختن فقهی مؤثرند.
مسجد با ارتقا آشنایی و آگاهی، تبیین، نگهداری و بسط قیمت‌ها و آرمان‌های اسلامی، تربیت عملی فقاهتی و تربیت الگویی، نظام تربیتی دارای انسجام و قوام یافته‌ای را ایجاد کرد می‌كند كه بر شاخصه‌های نام و نشان فقهی تأثیر میگذارد و آنها را تقویت می‌كند.[81] بدین ترتیب مسجد، باعث تقویت تشخیص شرعی و تداوم دین‌داری میشود.
تربیت اخلاقی، تربیت فقهی، تربیت عقیدتی، تربیت سیاسی از بعد ها تربیت شرعی میباشد كه مسجد بر آن‌ها مؤثر میباشد.[82]

خضوع و خشوع
در نظام تربیتی اسلام، فروتنی یكی از مهم‌ترین خصوصیت اخلاقی میباشد كه در سایه غلبه بر هوای نفس و تكبر، ایجاد می گردد. مسجد نیز تحت عنوان پایگاهی مذهبی كه در تربیت فقهی مؤثر می باشد، این جنبه شخصیتی ارزنده را در انسان تقویت می‌كند. مسجد با شیوه‌های مختلف منجر تقویت خشوع می‌‌گردد؛ چون مسجد فقط به دسته ویژه‌ای از مسمانان با سطح سواد و گنج و مقام اجتماعی بالا وابستگی ندارد، بلكه تمامی قشرهای جامعه اسلامی می توانند برای اجرای مراسم شرعی خویش، در منزل خداوند حاضر شوند. حضور تمامی طبقه‌‌های اجتماعی در مسجد و رابطه آن ها با یكدیگر به ایجاد کرد و روحیه خضوع و خشوع در انسان كمك می‌كند. در مسجد ثروتمندان با فقیران، عالمان با بیسوادان و جوان ها با پیرها در ارتباطند.
بی شك، كسی كه در جریان روابط اجتماعی با اشخاص گوناگون رابطه داشته باشد و از جلسه و برخاست با قشرهای میانگین و ضعیف هجران نمی‌كند، معمولا از رفتارهای متكبر دور می ماند.[83]
از سوی دیگر از دید قوانین فقهی در مسجد، تمامی اشخاص در یك سطح هستند و كسی حق ندارد نسبت به دیگر افراد تكبر ورزد. آداب و ضوابط مسجد برای همه یكسان میباشد و كسی امتیازی بر سایرافراد ندارد و تمامی باید آداب مسجد را رعایت كنند. در نماز جماعت کلیه به یك شكل و در یك پوسته كلی نماز می گذارند و كسی نمی‌تواند با تكبر وغرور خویش را از دیگران بلندتر بداند و خارج از این چارچوب رفتار كند. افزون بر اینكه نماز در مسجد سبب افزایش زهد و تقوا می گردد و زهدو تقوا نیز در ساخت خشوع نقش مهمی دارااست.
براین اساس، با دقت به جنبه‌های آموزشی و عبادی مسجد، می بایست اعلام کرد مسجد تحت عنوان مهمترین مقر شرعی با تولید و بسط مفاهیم و تعالیم فقهی در ساخت و ساز فروتنی نقش مؤثری دارد.

یافتن دوست بهتر
یكی از مهم ترین دست اندرکاران مؤثر در شكل گیری شخصیت بشر، دوست هست. این آیتم در دین اسلام اهمیت بخش اعظمی دارد. هم اینگونه اسلام خصوصیت دوست خوب را نیز ذکر می‌كند.
مسجد پایگاهی دینی و فرهنگی می‌باشد كه نمازگزاران مؤمنی در آن رفت و آمد می‌كنند[84] و دوستی با این اشخاص، در نگرش بشر مؤثر میباشد. با ساخت‌و‌ساز لینک و شناخت فی مابین مؤمنان، نخبگان و صالحان جامعه، بستری مطلوب برای پرورش و تربیت روحی آدم آماده می‌‌آید.
كسی كه با خو بان رابطه دارااست، حتی در شرایطی که به آن جايگاه از تكامل نرسد كه به منجر خدا ترسی، مرتكب گناه نشود، به سبب ساز حجب و حیا و شرم ساری از برادارن دینی خویش، روش انحراف را در پیش نمی‌گیرد.

3ـ برررسی آثار آموزشی مسجد
از شروع اسلام، مسجد تحت عنوان یك مقر آموزشی، كاربردهای گوناگونی داشته می باشد. سال‌های شروع بعثت، با وجود جو اختناق و شرایط رنج كه بر مكه حاكم بود، نبی (صلی الله علیه و آله) در دورانی، یاران خود را در مسجد الحرام گرد میاورد. برای آنها قرآن می خواند و واجبات و محرمات الهی را به آنان فراگیری میبخشید. اینگونه جلسه‌هایی در مسجد، گاه به مناظره و اذعان کرد و گوهای طولانی علمی با سران قریش می‌انجامید.[85]
بعداز هجرت پیامبر به مدینه و ساختن مسجد النبی، فصل نوینی در کار‌های آموزشی مسجد استارت شد. نبی (صلی الله علیه و آله) بیشتر بعداز نماز صبح و عشا به سخنرانی و اظهار‌کرد و گوهای علمی می‌پرداخت.[86] این گردهمایی‌ها با حضور مردان و زنان مسلمان برپا میشد[87] كه این از آشكارترین جلوه‌های آموزشی مسجد در مدینه بود. تفسیر قرآن و حرف گفتن پیرامون معانی آن، نصیب در خور توجهی از سخنرانی‌های نبی (صلی الله علیه و آله) را تشكیل می‌اعطا کرد.[88] خلال گرد‌همایی‌های سخنرانی نبی، كلاس‌های آموزشی گوناگونی نیز در مسجد تشكیل می شد.[89]
با این توضیحات، عنایت جنبه‌های فراگیری مسجد معلوم می گردد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) میفرمایند:هر سیرتکامل توقفی در مسجد کنسل و بیهوده می باشد، مگر برای سه مجموعه:\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\\" كسی كه بعداز نماز به خواندن قرآن میپردازد، آنكه درگیر ذكر و خاطر خداست و كسی كه به مباحثات علمی اشتغال داشته باشد.[90]
از نظر داستان، تشكیل گردهمایی‌های علمی در مسجد، نسبت به جلسه‌های دعا، منزلت والاتری داراست[91] و مشوق آن، اجر عمره كامل یا این که حج كامل[92] و جهاد در راه و روش پروردگار است[93] كه عفو وبخشش پروردگار آن‌ها را فرا می‌گیرد.[94] درین در بین، طرح مباحث فقاهتی در مسجد، فضیلت بیشتری دارد.[95]
پس از نبی (صلی الله علیه و آله)، ائمه (علیهم السلام) نیز برای حفظ جنبه‌های آموزشی مسجد، عملکرد‌های ارزنده‌ای ایفا دادند.[96]
مسجد، ابزارها و موقعیتی را در چنگ داراست كه به كمك آن میتواند به فراگیری و افزایش آشنایی فقاهتی نمازگزاران بپردازد. مسجد مكانی میباشد كه مسلمان‌ها برای برپایی فرائض الهی و مجالس مذهبی در آن حاضر میگردند و این زمان قابل قبولی است تا معارف و احكام آیین نشر پیدا كند. البته نقش امام جماعت در‌این بین بسیار اساسی هست.
بدون در نظر گرفتن تاریخ بنای مسجدها، محققان و مورخان پذیرفته‌آند كه بیشتراز پیدایش مکتب، مسجد یگانه مركز اصلی آموزشی ـ فرهنگی در دانا اسلام بوده می باشد. هر یک‌سری برخی از پژوهشگران از رده‌های آموزشی دیگری همانند مكتب‌های خانگی و دارالقرّا نیز خاطر كرده‌اند،[97] ولی عمل‌های آموزشی در‌این مراكز چنان محصور بوده میباشد كه ما امروزه داده ها قابل توجهی درباره کیفیت یادگرفتن در‌این مكان‌ها در اختیار نداریم. موقتا آنكه اسم مسجدهای اصلی اسلامی كه منزلت فعالیت‌های آموزشی بوده، در تاریخ ماندگار گردیده است. حتی اسم مدرسان این مسجدها، هم پا با داده ها شایان توجه دیگری درباره مطالبی كه در مسجد درس دادن می‌گردیده، در اختیار ماست.[98] پس از پیدایش مکتب نیز تا سال‌ها، مکتب در دامن مسجد سازه می شد. از همین رو، در بیشتر كتاب‌هایی كه درباره مسجد به کتابت در می‌آمد، از مکتب بسیار سخن گفته میشد كه این به منجر رابطه بسیار نزدیك مسجد و مکتب هست.[99]