بیان مساله: هنر و فرهنگ اثر متقابلی بر یکدیگر دارا‌هستند. هنرمندان ایرانی با تاثیرپذیری از ابعاد معنوی اسلامی و با به کار گیری از فنون و آرایه‌ها، توانسته‌اند عقاید مذهبی خود را در قالب اثر معماری بازتاب دهند. در‌این فی مابین، معنی توحید به عنوان یک اصل اصلی در اسلام، به عنوان مثال مفاهیم مورد به کار گیری در اثرها معماران اسلامی- ایرانی می‌باشد که با به کارگیری از ارکان متنوعی همچون گنبد، محراب، نوروروشنایی و ... تجلی یافته هست. سؤال تحقیق: در معماری مساجد کشور‌ایران، به چه میزان به بهره‌گیری از غنای حسی توجه گردیده است؟ در معماری مسجد النبی کوهسنگی مشهد مساجدی که به عنوان نمونه گزینش شده‌اند، نقش غنای حسی در پدیداری و تبلور توحید چه‌گونه می باشد؟ اهداف پژوهش: مطالعه حاضر به سنجش میزان سود‌گیری از غنای حسی، در راستای ادراک مفهوم توحید در شش مسجد شاخص در حوزه‌‌ی مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان نمونه، پرداخته هست. شیوه بازرسی: نحوه پژوهش حاضر آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد توصیفی _پیمایشی بوده و آغاز با استفاده از سندها کتابخانه‌ای، مولفه‌های توحید و غنای حسی از منابع حصول شده و مولفه‌های مهم و شاخص (در ناحیهی غنای حسی و ارتباط آن با مولفه‌های توحید) به روش دلفی غربالگری گردید. بعد از آن با استعمال از مشاهدات دقیق میدانی در مساجد انتخابی، وجود یا خلا هر کدام از مولفه‌های غنای حسی و توحید و زیرمولفه‌های مرتبط دو متغیر که به روش دلفی در قالب یک جدول تصویب شدند، گزینه به حساب رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد آوردن واقع شده و بر این اساس ترازو برخورداری مساجد از مولفه‌های گزینه بررسی، بدست آمد. مهمترین یافته‌ها و نتیجه‌گیری مطالعه: بر طبق نتایج بدست آمده، مساجد امام اصفهان و آقابزرگ کاشان، دارای بیشترین تعداد مولفه‌های غنای حسی، مساجد شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد امام اصفهان و جامع یزد دارای بیشترین تعداد مولفه‌های توحید و مسجد روحانی لطف‌الله کمترین مولفه‌های توحید و غنای حسی را از میان شش مسجد آیتم پژوهش داشته-اند. بر طبق واحد سنجش برخورداری از مولفه‌های غنای حسی و توحید در مساجد امام اصفهان و شیخ لطف‌الله، می‌توان فایده گرفت که منفعت‌گیری هرچه بیشتر مولفه‌های غنای حسی در‌این ابنیه، قادر است یکی کارداران مفید در ارتقا تداعی معنی توحید در آن ها باشد؛ که این قضیه، خود ارتباط مستقیم غنای حسی و تداعی مفهوم توحید را در این مساجد خیال نشان می گردد. همچنین به‌دلیل عدم تطابق جایگاه مسجد جامع یزد در میزان برخورداری از مولفه‌های توحید و مولفه‌های غنای حسی (فی مابین مساجد انتخابی به‌طور نسبی، بالا بودن معیار مولفه‌های توحید و زیر بودن مولفه‌های غنای حسی در این مسجد) می‌قدرت به وجود دست اندرکاران دیگری علاوه‌بر غنای حسی، در تداعی معنا توحید پی‌موفقیت.
بیان مساله: هنر و فرهنگ اثر متقابلی بر یکدیگر دارا‌هستند. هنرمندان ایرانی با تاثیرپذیری از ابعاد معنوی اسلامی و با به کار گیری از فنون و آرایه‌ها، توانسته‌اند عقاید مذهبی خود را در قالب اثر معماری بازتاب دهند. در‌این فی مابین، معنی توحید به عنوان یک اصل اصلی در اسلام، به عنوان مثال مفاهیم مورد به کار گیری در اثرها معماران اسلامی- ایرانی می‌باشد که با به کارگیری از ارکان متنوعی همچون گنبد، محراب، نوروروشنایی و ... تجلی یافته هست. سؤال تحقیق: در معماری مساجد کشور‌ایران، به چه میزان به بهره‌گیری از غنای حسی توجه گردیده است؟ در معماری مسجد النبی کوهسنگی مشهد مساجدی که به عنوان نمونه گزینش شده‌اند، نقش غنای حسی در پدیداری و تبلور توحید چه‌گونه می باشد؟ اهداف پژوهش: مطالعه حاضر به سنجش میزان سود‌گیری از غنای حسی، در راستای ادراک مفهوم توحید در شش مسجد شاخص در حوزه‌‌ی مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان نمونه، پرداخته هست. شیوه بازرسی: نحوه پژوهش حاضر آدرس مسجد النبی کوهسنگی مشهد توصیفی _پیمایشی بوده و آغاز با استفاده از سندها کتابخانه‌ای، مولفه‌های توحید و غنای حسی از منابع حصول شده و مولفه‌های مهم و شاخص (در ناحیهی غنای حسی و ارتباط آن با مولفه‌های توحید) به روش دلفی غربالگری گردید. بعد از آن با استعمال از مشاهدات دقیق میدانی در مساجد انتخابی، وجود یا خلا هر کدام از مولفه‌های غنای حسی و توحید و زیرمولفه‌های مرتبط دو متغیر که به روش دلفی در قالب یک جدول تصویب شدند، گزینه به حساب رزرو مسجد النبی کوهسنگی مشهد آوردن واقع شده و بر این اساس ترازو برخورداری مساجد از مولفه‌های گزینه بررسی، بدست آمد. مهمترین یافته‌ها و نتیجه‌گیری مطالعه: بر طبق نتایج بدست آمده، مساجد امام اصفهان و آقابزرگ کاشان، دارای بیشترین تعداد مولفه‌های غنای حسی، مساجد شماره تلفن مسجد النبی کوهسنگی مشهد امام اصفهان و جامع یزد دارای بیشترین تعداد مولفه‌های توحید و مسجد روحانی لطف‌الله کمترین مولفه‌های توحید و غنای حسی را از میان شش مسجد آیتم پژوهش داشته-اند. بر طبق واحد سنجش برخورداری از مولفه‌های غنای حسی و توحید در مساجد امام اصفهان و شیخ لطف‌الله، می‌توان فایده گرفت که منفعت‌گیری هرچه بیشتر مولفه‌های غنای حسی در‌این ابنیه، قادر است یکی کارداران مفید در ارتقا تداعی معنی توحید در آن ها باشد؛ که این قضیه، خود ارتباط مستقیم غنای حسی و تداعی مفهوم توحید را در این مساجد خیال نشان می گردد. همچنین به‌دلیل عدم تطابق جایگاه مسجد جامع یزد در میزان برخورداری از مولفه‌های توحید و مولفه‌های غنای حسی (فی مابین مساجد انتخابی به‌طور نسبی، بالا بودن معیار مولفه‌های توحید و زیر بودن مولفه‌های غنای حسی در این مسجد) می‌قدرت به وجود دست اندرکاران دیگری علاوه‌بر غنای حسی، در تداعی معنا توحید پی‌موفقیت.
آرایه ها و تزیینات در معماری مسجد